Nazım Hikmet'in Mimarlığa Bakışı

Cengiz Bektaş tarafından kaleme alınan Nâzım Hikmet'in Mimarlığa Bakışı, Nâzım Hikmet'in mimarlığa ilişkin görüşlerini ortaya koyan çok özel bir inceleme… Hem kültür ve yazın hem de mimarlık ve tasarım alanındaki kişilerin özellikle ilgisini çekecek olan kitapta Cengiz Bektaş, mimarlığı "mevcut sanayi-i nefisenin en mütekâmili" olarak tanımlayan Nâzım'a, bir mimar ve bir ozan gözüyle bakmayı deniyor.

Nâzım Hikmet'in farklı yayınlarda, bambaşka koşul, coğrafya ve dönemlerdeki ifadelerini mercek altına alarak mimarlığa ilişkin düşüncelerini ortaya koymayı amaçlayan Cengiz Bektaş, sonuçta ulaştığı bulguları şöyle özetliyor:

"Nâzım Hikmet'in hem yazın hem de mimarlık üzerine yazdıklarında temelde çelişirlik olmaması doğaldır. Her iki alandaki kişilerin bundan öğretiler çıkarmaları olasıdır. Ama çalışmamın sonucunda, iç erinciyle, Nâzım Hikmet'in bir bütün, her yanıyla tutarlı bir sanat adamı olduğu söylenebilir… Bütün sanat dallarına olduğu gibi, mimarlığa da doğru, içtenlikli, insana yararlılığı açısından baktığı da…

Nâzım Hikmet, bütün gerçek sanatçılar gibi geleceğe hep inandı. Hep aydınlanma için savaştı. İnsanlığından, yaşama coşkusundan hiç ödün vermeden… Tekil sevgiyi topluma yöneltti… Söylediğiyle ettiği birdi. Sanatıyla yaşamı tam çakışıyordu. Yunus gibi, Pir Sultan gibi inandığının kavgasını verdi tüm yaşamında, içeride de dışarıda da…"

15 Ocak 1902'de dünyaya gelen ve tam 53 yıl önce bir 3 Haziran günü yaşama veda eden Nâzım Hikmet, mimarlara ve "yapıcılar"a bakınız nasıl sesleniyor:

"... Ellerinize, gözlerinize,
Kâğıdınıza, pergellerinize selam
Selam taşçılara, dülgerlere, montörlere
Demiri dövenlere, betonu dökenlere,
Ağacı biçenlere, camcılara,
Ve bu işte bir tutam olsun,
Emeği geçenlerin topuna selam…"
-Nâzım Hikmet-

CENGİZ BEKTAŞ KİMDİR?

2020 yılında yitirdiğimiz, 1934 Denizli doğumlu Cengiz Bektaş, orta öğrenimini İstanbul Erkek Lisesi’nde, yüksek öğrenimini DGSA Süsleme, Mimarlık Bölümleri ile Münih Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde yaptı. 1959 yılında yüksek eğitimini tamamladı. 1960’ta Alman şehircilik kurslarına katıldı. Almanya’da serbest mimar olarak çalıştı. Orada girdiği iki yarışmada ödül aldı. ODTÜ’ne öğretim görevlisi olarak çağrılınca, Türkiye’ye döndü. 1962-63 öğretim yılında ODTÜ İnşaat İşleri Başkanlığı, Mimarlık İşliği’ni bir yıl yönetti. 1963’te Ankara’da Oral Vural ile birlikte kendi mimarlık işliğini kurdu. 1963-69 yılları arasında yalnızca altı yıl süreyle mimarlık-şehircilik yarışmalarına girdi. 25’in üzerinde ödül kazandı. Cumhuriyet dönemi mimarlık tarihi örnekleri arasında sayılan yapılar gerçekleştirdi. İki kez Ulusal Mimarlık Ödülü aldı. Akdeniz Üniversitesi (Antalya) Sosyal-Kültürel Özek yapısıyla 2001 yılında Uluslararası Ağahan Ödülü’nü kazandı. Türk Dil Kurumu yapısı mimarlarca Cumhuriyet dönemini simgeleyen yirmi yapıdan biri sayıldı. 2014 yılında Uluslararası Mimar Sinan Ödülü ilk kez Cengiz Bektaş’a verildi. Ayrıca kendisine; 1970 TRT Kısa Film Ödülü 1989 Makedonya Mimarlar Odası Ödülü 1996 Abdi İpekçi Barış Özel Ödülü 1998 Serbest Mimarlar Derneği Eğitim Ödülü 2002 Balkan Kültürüne Katkı Ödülü 2004 Romanya-Azerbaycan Dostluk Derneği’nin, Romanya-Türkiye-Azerbaycan Kültür ve Edebiyat İlişkilerine Özel Katkı Onur Ödülü 2006 Ovacık (Bergama) Köylüleri’nin Çevre Ödülü 2009 Yeni Kuşak Köy Enstitüleri Derneği’nin Aydınlanma Onur Ödülü verildi. Cengiz Bektaş 1950’de bir Denizli güncesinde yazdığı köşe yazıları ile yazın yaşamına girdi. 1954’te DGS Akademisi’ndeki, Bedri Rahmi’nin seçici kurulunda olduğu şiir yarışmasında birincilik kazandı. 1960 yılında Fazıl Hüsnü Dağlarca, Türkçe Dergisi’nde Bektaş’ın şiirlerini Türkiye’de ilk kez yayımladı. Şiirleri 16 dile çevrilmiştir. Şiir betikleri ile birlikte mimarlık, kültür konularını işleyen 95 yapıtı vardır. Yurtdışında, yurtiçinde sayısız toplantıya katıldı, bildiriler verdi. Ansiklopedilere maddeler yazdı. YAZIN ALANINDAKİ ÖDÜLLERİ: 1968 Türk Dil Kurumu Araştırma-İnceleme Dalı Ödülü 1970 TRT Tek Şiir Ödülü 1992 Den-Bir Kültür ve Sanata Katkı Ödülü 1992 Ketsav Onur Ödülü 2002 I. Necati Cumalı Buluşması Onur Konuğu Ödülü 2003 Troya Şiir Ödülü 2004 Didim Barış Şenliği Onur Ödülü 2005 Uluslararası Ovidius (Romanya) Şiir Ödülü 2005 Azerbaycan Yazarlar Birliği Onur Üyeliği 2007 Ceyhun Atuf Kansu Şiir Ödülü 2010 Denizli Kültürüne Katkı Ödülü 2010 Dil Derneği Onur Ödülü 2012 Dionysos Şiir Ödülü Bir dönem Uluslararası PEN Türkiye Bölümü 2. Başkanlığı, 6 yıl Türkiye-Yunanistan Dostluk Derneği Başkanlığı, 6 yıl Türkiye Yazarlar Sendikası Başkanlığı yaptı. TYS Onur Kurulu Üyesidir. Bektaş, iki yıl TMMOB Mimarlar Odası Merkez Yönetim Kurulu Üyesi görevini yürüttü. Amerika’da, Almanya’da, Makedonya’da konuk öğretim görevliliği yaptı. Bir yıl Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nde, 1,5 yıl Trakya Üniversitesi’nde “Halk Yapı Sanatı” dersi, Marmara Üniversitesi’nde “Sanat Felsefesi-Sanat Sosyolojisi” dersleri, 10 yıl Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde “Estetik” dersi verdi. 1999-2019 arasında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Şehircilik Bölümü’nde, lisans üstü öğrencileri için “Kültürün Planlamaya Etkisi” “Kültürümüzün Oylumları” dersi vermiştir. ŞİİR KİTAPLARI: Kişi (1964) Akdeniz (1970, 1981, 1984) Mor (1974, 1986, 1999) Dört Kişiydiler Bir de Ben (1975, 1981, 1984) Yeryüzünün Yüreği (1978) Yer Deli Gök Deli (1980) Zeytinli Fırın Sokağı (1981) Güz Ey (1983) Dört Kişiydiler Bir de Ben + Ustalarım (1984) Fide (1987) Onu Birden (bütün şiirleri, 1992) Dışların İçi (1994) Poems by Cengiz Bektaş (ABD, 1997) Su Belleği (1998) Mor (bütün şiirleri, 1998) Sevgi Alnımın Teri (2003) Yapısı Yüreğin (Romanya, 2005) Bu da Seni Gözlemediğim Küçe (Azerbaycan, 2005) Dün Bugün (2006) Doğuran Doğurtan (2008) Can Suyu (2013) ÇEVİRİLERİ: Sapho (Azra Erhat’la birlikte, 1978, 1983) Tılsımlı Kedi [Grimm Kardeşler’den Masallar] (1981) ÇOCUK KİTAPLARI: Koca Rıza (1981, 2003, 2011) Ebemevi (1989, 2005) Usta ile Çırak (1989) Sevgiyle Yap (1990, 2002, 2011) Çağıl Nasıl Mavi Oldu (1995, 2005) Kuş ile Kuş/Çocuk Şiirleri (2011) DENEME-İNCELEME KİTAPLARI: Mimarlıkta Eleştiri (1967, 1995, 2001) Bedri Rahmi Nakışlı Bir Deneme (1975, 1984, 2014) Benim Oğlum Bina Okur (1980, 1995, 2002) Duvarların Dışı da Senin (1982, 1987, 1991, 1995, 2002) Yuva mı Mal mı (1983, 1995, 2002) Kimin Bu Sokaklar Alanlar Kentler (1987, 1996, 2002) Kültür Kirlenmesi (1995, 1996, 2003) Kent (1995, 1996, 2003) Ev Alma Komşu Al (1995) Hoşgörünün Öteki Adı Kuzguncuk (1996, 2003) Bak Bak Desinler (1998) Kentli Olmak ya da Olmamak (1999, 2004) Barış Sofrası (2001) Yaşama Kültürü (2003) Kendini Tanı (2007) Sevgiyi Paylaşalım (2007) Kentini Yaşamak (2007) Gelecek Biziz (2007) Her Şey Bir İnsanı Sevmekle Başlar (2011) Aigina, Poros, Hydra, Midilli, Sakız (2011) Sevgidir Her İşin Başı (2011) Denizli (2011) İstanbul (2011) Kültür Vatanımız (2011) Sevgi Örülünce Yapıda (2011) Anadolu’lu İnsan Olmak (2011) Köpeksiz Köy (2011) Anlamıyorlarsa Anlatamıyorsun (2011) Sabır ile Koruk (2011) Kent-Kültür-Demokrasi (2011) Bu Ezgi Kimin? (2012) Yaz Okulları (2013) Doğaya Uyumlu Mimarlık (2013) Nazım Hikmet’in Mimarlığa Bakışı (2013) Rodos (2013) Rodos (İngilizce, 2013) Mimar Sinan Yazıları (2013) Yaşanası Kent (2013) Mimar Nedir, Mimar Ne Yapar? (2013) DERLEME: Koca Sinan (1968) İNCELEME KİTAPLARI: Halk Yapı Sanatından Bir Örnek: Bodrum (1979, 1983, 1996, 2013) Antalya Evleri (1980, 2005, 2013) Babadağ Evleri (1987, 2005, 2013) Şirinköy Evleri (1987, 2005, 2013) Akşehir Evleri (1987, 2013) Koruma Onarım (1992, 2001) Kuşadası Evleri (1992, 2005, 2013) Mimarca Mermer (1993, 2005) Türkevi (1996, 2008, 2013, 2014) Selçuklu Kervansarayları (1999) Halk Yapı Sanatı (2001) Kuşevleri (2003, 2004) Saim Bugay (2005) Karacasu Evleri (2008, 2013) Kayaköy/Tersane (2008, 2013) Şirince/Tirilye (2008, 2013) Afrodisyas (2008) Ayvalık (2009, 2013) Manisa Evleri (2009, 2013) Herkes İçin Kent (2009) Cumartesi Buluşmaları (TMMOB Mimarlar Odası, 2010) Güre (2013) Füreya Koral ile Söyleşi (2013) Azra Erhat Mektupları-1 (2013) Afrodisyas (İngilizce, 2013, 2014) Bir Yerli Olmak (2014) Azra Erhat Mektupları-2 (2015) Amerika Katlar Savaşı (2015) Toz Ahşap Cam (2015) Kültürümüzün Oylumları (2015) Bir Yerli Olmak (2015) Kıyılarımızı Yağmalayanlar (2015)