İki Dost: Taut ve Scheerbart Seti (3 Kitap)

Set, “İki Dost” Bruno Taut ile Paul Scheerbart’ın Arketon Yayınları tarafından yayımlanan üç kitabından oluşuyor.

MİMARLIK ÖĞRETİSİ

Bruno Taut'un, ilk basımı 1938 tarihini taşıyan Mimarlık Öğretisi adlı kitabı, yeni çevirisi ve yenilenmiş/güncellenmiş görselleriyle Arketon Yayınları tarafından yayımlandı. Hüseyin Tüzün'ün, Taut'un Almanca metninden Türkçeye aktardığı Mimarlık Öğretisi’nin metin editörlüğü Zeynep Kuban ve Pınar Gökbayrak tarafından gerçekleştirildi.

Yeni basımın görsel editörlüğünü de yapan, Arketon genel yayın yönetmeni Aykut Köksal, Mimarî Bilgisi'nden Mimarlık Öğretisi'ne başlıklı Sunuş yazısında şöyle diyor:

“Bruno Taut'un Architekturlehre başlıklı kitabının yayın serüveni, pek çok açıdan benzeri olmayan bir öykü. Kitap önce Türkçe çevirisiyle yayımlanıyor, ardından bunu Japonca yayını izliyor, yazıldıktan tam kırk yıl sonra kendi dilinde, yani Almanca ilk yayını gerçekleşiyor. Bu serüvenin Türkçe yayın ile başlamasının nedeni ise, kitabın yazılma sürecinde Taut'un Türkiye'de, Güzel Sanatlar Akademisi'nde çalışmaya başlaması. Akademi'den Kültür Bakanlığı'na yazılmış, 25 Nisan 1938 tarihli bir belgede, Taut'un, kitabı, vermekte olduğu ‘Mimarlık Bilgisi’ dersi için yazmış olduğu belirtiliyor. …..

1938'de basılan kitap, ‘Tercüme eden: Adnan Kolatan’ ibaresini taşıyor. Adnan Kolatan, mimarlık literatürünü izleyenlerin yabancısı olmadığı bir kişi.  Arkitekt dergisinde yayımlanmış çok sayıda çevirisi var. Arkitekt dergisinin kurucuları olan Abidin Mortaş ve Zeki Sayar'ın, dergilerine çeviri yapmış olan Adnan Kolatan'ı Taut'a önerdiklerini biliyoruz.

Kitapta fotoğraf ve çizimlerin önemli bir yeri var. Sayısı 112'yi bulan görsellerin bir bölümü Taut'un kendi çektiği fotoğraflardan, L'Architecture d'aujourd'hui, Arkitekt gibi dergilerden veusta mimarın kendi yayınlarından alınmış görsellerden oluşuyor. Kitapta önemli bir yer tutan Katsura Sarayı ve Japon mimarlığı üzerine görseller, Taut'un Japonya'da kaleme aldığı ve ilk kez 1937'de Tokyo'da basılan Houses and Poeple of Japan adlı kitaptan taşınmış.

Kitabın özgün adı olan Architekturlehre'nin doğru çevirisinin ‘Mimarlık Öğretisi’ olmasına karşın, 1938'de Mimarî Bilgisi adıyla yayımlanmasını, kitabın, Taut'un Akademi'deki ‘Mimarlık Bilgisi’ dersi için basılmasına bağlayabiliriz. ‘Ders kitabı’ hedefinin birincil önemde olduğunu, Bakanlık'a gönderilen bir yazıdan öğreniyoruz.

Türkçe çevirinin basılmasından on yıl sonra, Architekturlehre Japonca yayımlanıyor.

Kitabın Alman okuruna ulaşması ise ancak 1977'de gerçekleşiyor. Tilmann Heinisch ve Goerd Peschken'in editörlüklerinde gerçekleşen bu basımda görsellerden yalnızca üçüne yer verilmiş. Görsellerin tümüne yer vermemelerinin nedeni, 1938 basımının reprodüksiyona olanak vermeyen baskı niteliği olsa gerek. Architekturlehre'nin özenli bir çalışmayla özgün dilinde yayımlanması ancak 2009'da gerçekleşir. Manfred Speidel'in editörlüğünde gerçekleşen bu yayın Arch+ dergisinin 194. sayısında yer alır. Arch+ bu yayını, 2017 sonunda -Taut'un 80. ölüm yıldönümü olan 2018'i vesile ederek- özel bir sayıya dönüştürür.

Architekturlehre'nin Almanca basımı özenli yayınlarla okura ulaşırken, artık kolayca ulaşılamayan Türkçe basımın da yeniden ele alınması gerekiyordu. Arketon'a Almanca'dan önemli çeviriler kazandıran Hüseyin Tüzün'den Taut metninin Türkçe'ye çevrilmesini istedik. Tüzün uzun ve titiz bir çalışmayla çeviriyi tamamladı. Tam bu aşamada, yıllardır Taut üzerine çalışan Zeynep Kuban çalışmaya dahil oldu ve yine titiz ve uzun bir çalışmayla, Pınar Gökbayrak ile birlikte, editoryal okumayı gerçekleştirdi.

Görseller konusunda, metinde izlenen yol izlendi ve reprodüksiyonu niteliksiz sonuç verecek tüm görseller ‘güncellendi’. Kuşkusuz bu işlem büyük bir sorumluluk gerektiriyordu. Kitaptaki 112 görselden korunması zorunlu olan 35'i -bir bölümünün daha temiz görselleri elde edilerek- aynen tekrarlandı; 55'i bina ya da tema korunarak yenilendi/güncellendi; 22'si, Taut'un yorumları izlenerek tümüyle yenilendi. Bu görsellerin hangileri olduğu ise kitabın sonunda listelenerek belirtildi…”

 CAM MİMARLIĞI

Paul Scheerbart'ın Bruno Taut'a adadığı Cam Mimarlığı, Hüseyin Tüzün'ün Türkçesiyle, Arketon kitapları arasına katıldı. Scheerbart'ın 1914'te kaleme aldığı Cam Mimarlığı büyük yankı uyandırmış, Bruno Taut da, aynı yıl gerçekleştirdiği ünlü Cam Ev'i Scheerbart'a ithaf etmişti. Walter Benjamin'in de yazılarında pek çok kez bu kitaptan söz ettiği biliniyor. Benjamin'in "Deneyim ve Yoksulluk" başlıklı metni, yine Hüseyin Tüzün'ün çevirisiyle, kitapta önsöz olarak yer aldı. Yüz on bir kısa metinden oluşan, yazarın her metni romen rakamıyla ve bir başlıkla tanımladığı Cam Mimarlığı -Scheerbart'ın mimar olmamasına karşın- vizyoner bir bakış taşıyor.
Erdem Ceylan, kitaba yazdığı "Kült ile Kültür Arasında Kırılan Cam: Paul Scheerbart" başlıklı kapsamlı metninde, hem yazarı, hem de bu çalışmasını özgün bir bakışla ele alıyor. Walter Benjamin, bu kitap üzerine yazdığı metinde şöyle diyor: "Scheerbart en büyük önemi, insanlarını ve –onları örnek alarak– yurttaşlarını kendilerine layık konutlara yerleştirmeye veriyor, Loos ve Corbusier’nin bu arada inşa ettikleri yer değiştirebilen hareketli cam evler gibi. Camda hiçbir şeyin tutunamaması, öylesine sert ve pürüzsüz bir malzeme olması boşuna değil. Aynı zamanda soğuk ve tarafsız. Camdan nesnelerin 'aura'sı yoktur. Cam zaten gizemin düşmanıdır. Mülkiyetin de düşmanıdır.

 ŞEHRİN TACI

Bruno Taut’un, 20. yüzyıl mimarlık yazınının önemli kitapları arasında yer alan Şehrin Tacı’nı da Hüseyin Tüzün Türkçe’ye kazandırdı. Bir “mimarlık ütopyası” olarak tanımlanabilecek olan Şehrin Tacı’nda, Paul Scheerbart, Adolf Behne ve Erich Baron’un metinleri de bulunuyor. Kitabın önemli bir özelliği ise, anlatımda görsellere çok sayıda yer verilmesi. Bu Türkçe basımda, Mimarlık Öğretisi’nde olduğu gibi, tüm görseller yenilendi. Yenileme süreci bir bölümünün özgün kopyalarına ulaşılmasıyla, bir bölümünün ise tümüyle yenilenmesiyle gerçekleşti.

Aykut Köksal, kitabın “Sunuş” yazısında özetle şöyle diyor: “Şehrin Tacı, tüm mimarlık ütopyaları içinde ayrı bir yerde duruyor. Onu ayrı kılan, önerilen modelin sunumundan ibaret olmaması, kavramsal açılımın da ağırlık taşıması. Bu yüzden mimarlık ütopyalarından çok, toplumsal ya da yazınsal ütopyalara daha yakın olduğu bile söylenebilir. Yine aynı nedenle, ütopik modelin temsiline, farklı zamanlardan ve farklı coğrafyalardan seçilmiş yapıların görselleri eşlik ediyor.Taut’un kitapta metinlerine yer verdiği yazarların daha çok mimarlık dışı disiplinlerden gelmesi de aynı nedene bağlı. Daha mükemmel bir dünya özlemindeki bu yazarlar Paul Scheerbart, Adolf Behne ve Erich Baron. Şehrin Tacı’nın yayım tarihi 1919. Bruno Taut, 20. yüzyıl başlarında, Almanya’nın gölgede kalmış mimarlarından biriydi; Şehrin Tacı, Taut’un, I. Dünya Savaşı’ndan sonra yayımladığı ilk kitabı. Taut, kitap yayımlandığında 39 yaşındaydı.

Şehrin Tacı, Bruno Taut’un ütopyacı dönemine ait çalışmaları içinde tek değil; 1919 tarihli Alp Mimarlığı da yine bu dönemin çalışmalarından biri. Bu yıllarda Taut’un beslenme kaynakları arasında, Ebenezer Howard’ın 1897 tarihli Yarının Bahçe Kentleri’ni ve Nietzsche’nin metinlerini sayabiliriz. Taut’un, yeni bir toplumun inşasında mimara yüce bir görev yüklemesinde bu düşüncelerin etkili olduğunu söylemek yanlış olmaz. Şehrin Tacı da yine bu beklentinin belirli bir bağlamda dile getirilmesi olarak okunmalı.

Şehrin Tacı’nın, görselleri iyileştirilmiş ve yenilenmiş bu biçimiyle, bugüne dek tüm dillerde yapılmış basımlar içinde en özenlilerden biri olduğunu söyleyebiliriz.”